Waar het in Nederland zo normaal is om even op de fiets te stappen naar het werk of de supermarkt om de hoek, is dat in Brno heel anders. Fietsen is absoluut populair, maar dan alleen voor tochtjes door de natuur. Fietsend naar school? Dat is er echt niet bij.
Jan Jablunka woont in Brno en gaat al sinds een jaar dagelijks op de fiets naar zijn werk. Hij neemt me mee door de stad. Langs de mooie natuurroutes, maar ook de gevaarlijke wegen. De eerste echte fietspaden en het historisch centrum, de plek waar tussen negen en vijf niet gefietst mag worden. Ook vertelt Jan me over de problemen die de fietsorganisaties hebben bij het onderhandelen met de gemeente. “Wat je moet begrijpen, is dat de burgemeester een zeer conservatieve man is. Hij heeft het traditionele, ideale gezin: hij is getrouwd, heeft twee kinderen en doet alles met de auto. Fietspaden zijn volgens hem nodeloze kosten. Deze man staat dan ook niet snel open voor veranderingen. Hoe erg we ook ons best doen, hij begrijpt ons niet. Kinderen worden in de stad trouwens nooit op de fiets meegenomen, daar is het hier veel te gevaarlijk voor. Je moet op de wegen echt je territorium afbakenen en een beetje bluffen, willen de autobestuurders je de ruimte geven.”
Verboden fietsgebied
Waar het bij ons normaal is om overal heen te kunnen met de fiets, is het in Brno overdag onmogelijk om in het historisch centrum te komen. Vanaf het station zijn alle centrumstraten verboden fietsgebied, waardoor op de fiets naar je werk of de supermarkt gaan geen optie is. Om dat wel te doen moeten fietsers gebruik maken van de drukke, gevaarlijke wegen die om het centrum heen lopen. Buiten dat dit gevaarlijk is, kost het hen zo ook veel meer tijd om op hun bestemming aan te komen. Ondertussen kunnen tientallen auto’s met vergunningen wel dit gebied in, en dat worden er ook steeds meer. Een dergelijke vergunning krijgen voor een fiets is niet mogelijk, omdat fietsers in deze regio een hoop chaos teweeg zouden brengen. Chaos die er in de straten vol met auto’s, trams en voetgangers nog niet zou zijn.
Het Tsjechische bedrijf Auto*Mat vond het een aantal jaar geleden hoog tijd worden om in Praag de boel te veranderen. Er moesten meer fietspaden komen en werknemers moesten de mogelijkheid krijgen om met de fiets naar hun werk te kunnen. Dit zou verschillende voordelen opleveren: het is gezonder, er hoeft minder geïnvesteerd te worden in parkeerplaatsen en het is goed voor het milieu. Langzaamaan begon het fietsklimaat te verbeteren in Praag. De Partnership Foundation in Brno vond het drie jaar geleden dan ook tijd worden om in de voetsporen van Praag te treden.
Inmiddels is Brno nog lang niet fietsvriendelijk, maar al wel een stuk verbeterd. Langs de stad zijn er bijvoorbeeld lange fietspaden aangelegd. Voor auto’s zijn er nu eenrichtingsverkeersstraten in de binnenstad, waar fietsers nu wel van beide kanten in mogen. Ondertussen zijn er ook fietsstrepen aangelegd op de bestaande autowegen, om het verkeer voor fietsers veiliger te maken.
Guerrillabeweging
Maar volgens de fietsers van Brno is het nog niet goed genoeg. Naast de formele organisaties werd er ook een actiegroep opgericht: de Brno’se Fietsguerrilla. Deze groep voert actie voor het verbeteren van fietsmogelijkheden in de stad. Dit doen ze onder andere door onverwachtse acties als het verven van zelfgemaakte fietspaden op autowegen. De gemeente reageerde stug en probeerde de verf al snel weg te halen. Toch zijn de sporen na drie jaar nog altijd zichtbaar. De guerrillabeweging bestaat uit een groep actieve fietsers die graag directe actie zien. Zij wachten niet op onderhandelingen en afspraken, maar laten op straat zien wat er moet veranderen. Hiermee hopen ze niet alleen aandacht van de gemeente te krijgen, maar ook aan het Brno’se volk te laten zien hoe het anders kan. Volgens de fietsorganisaties is er namelijk maar een mogelijkheid om het fietsprobleem in Brno aan te pakken: ervoor zorgen dat steeds meer mensen in het dagelijkse leven gebruik maken van de fiets. Want hoe meer mensen de voorzieningen nodig hebben, hoe groter de kans is dat ze er komen.
Om het fietsverkeer in Brno te bevorderen startte de Partnership Foundation vorig jaar de campagne Cycle to Work. Het is in Nederland hartstikke normaal om op de fiets naar je werk te gaan, maar in Brno hebben ze echt een duwtje in de rug nodig. Met Cycle to Work kunnen werknemers zich inschrijven om in groepjes van twee tot vijf personen een maand lang fietsend naar werk te gaan. Deelnemers fietsen minimaal twee derde van alle werkdagen en kunnen daarmee verschillende prijzen winnen. Hoeveel fietsers er na deze maand ook daadwerkelijk blijven fietsen, is volgens medewerker Martin Gillár niet te zeggen. Feit is dat de meeste deelnemers al fietsen op het moment dat ze deelnemen. Voor het fietsprobleem in het centrum heeft Gillár wel een oplossing: “Er rijden in dit gebied wel gewoon trams. Maak bijvoorbeeld een fietspad over de trambaan: die ruimte ligt er al en er wordt daar niet veel gelopen. Bovendien kost het weinig geld om deze plekken aan te leggen.” Maar of dat ook echt zo’n goed idee is, valt te bezien. Als je bedenkt dat de gemeente het al gevaarlijk vindt om eenrichtingsstraten in beide richtingen open te stellen voor fietsers, zullen ze vast niet warm worden van het idee om de banen waar om de vijf minuten trams rijden samen te voegen met fietspaden. Bovendien is de kans groot dat veel fietsers met hun wiel in het spoort vast zullen komen te zitten.
De oplossing is er dus nog lang niet, maar het begin is er. Ondertussen blijft Brno voorlopig een onhandige én gevaarlijke stad om in te fietsen.